Tư Liệu Viết Truyện Tây/Âu

SƠ LƯỢC VỀ MỘT SỐ KIỂU NHÀ NƯỚC VÀ ĐƠN VỊ HÀNH CHÍNH

– – 0 – –

Raw: Hội những người viết truyện (truyện tự sáng tác) từ bạn Martin Dao – https://www.facebook.com/ducanh.dao.92351

Luna Wong: Mình đã xin phép và được bạn Martin Dao đồng ý cho phép reup. Hy vọng với bài viết này sẽ giúp được cho những bạn thích thể loại trung cổ châu âu

– – 0 – –

Sau đây là thông tin sơ lược về một số kiểu nhà nước và đơn vị hành chính châu Âu và Trung Đông thời phong kiến để giúp mọi người khi viết truyện về hoàng gia nhưng muốn đề cập đến hành chính, chính trị.

Ghi chú: Trong tiếng anh, có một từ gọi là state. Từ này tiếng việt mình thường dịch là bang nhưng thực chất không phải lúc nào state cũng là bang. Chính xác hơn, state là từ để chỉ một cộng đồng lãnh thổ có hiến pháp và cách tổ chức riêng, có hành chính độc lập hoặc gần như độc lập. Điều này có nghĩa là một quốc gia trọn vẹn cũng được gọi là state, một khu tự trị cũng được gọi là state, … Để tránh dịch sai gây hiểu lầm, mình xin giữ nguyên từ state mà không biên dịch ra tiếng Việt.

1. Empire: Đế quốc.
Đế quốc hay đế chế là một đơn vị chính trị có biên giới trải dài qua nhiều vùng lãnh thổ. Nó là kết quả của một cuộc xâm lược và thâu tóm trên diện rộng, và vị vua/nữ hoàng đứng đầu cuộc xâm lược này thường sẽ trở thành hoàng đế/nữ đế. Gia đình của họ cũng vì thế mà được tôn từ hoàng gia (royal) lên đế gia (imperial). Vị đế này một khi đã xưng đế có thể quyết định từ bỏ danh vua của mình hoặc vẫn giữ lại và dùng cả hai (giống như trường hợp nữ hoàng Anh quốc vẫn lấy danh là Queen dù bà đứng trên cả một đế quốc thuộc địa). Chính vì lãnh thổ quá rộng lớn, một đế quốc thường có dưới trướng rất nhiều kiểu state khác nhau, với các dân tộc, ngôn ngữ, văn hóa, lối sống, tư tưởng chính trị và tín ngưỡng khác nhau nhưng đều tuân theo quy chế quản lý chung của đế quốc.

2. Kingdom: Vương quốc
King = vua, dom = domain = tài sản, đất đai.
Nếu Đế quốc có bao gồm nhiều state thì Vương quốc chỉ là một state độc lập và duy nhất. Vương quốc là phần đất do một vị Vua hay Hoàng hậu đứng đầu, là kết quả của một công cuộc thống nhất và thành lập đất nước thay vì xâm lược. Một Vương quốc bao gồm:

– Phần đất của Hầu tước ở biên giới (March) giữ nhiệm vụ biên phòng.

– Phần đất còn lại, trừ Thủ đô, được chia đều và phân cho các Bá tước quản lý, gọi là County. Có thể coi khái niệm County như khái niệm Tỉnh ở nước ta.

– Tử tước không có đất riêng để quản lý vì họ chỉ giữ trọng trách hỗ trợ cho Bá tước.
Viscount = Vice (phó) + Count (Bá tước).

Họ chỉ có một phần đất bên trong County để sinh sống gọi là Viscounty.

– Các County được chia nhỏ thành những vùng đất nhỏ hơn và giao cho các Nam tước quản lý. Những vùng đất này được gọi là Barony, tương đương với Thị xã của nước ta.

– Đất Công tước lại là một vấn đề phức tạp nên mình xin được phân ra làm ba trường hợp, và trường hợp cuối cùng sẽ có phần riêng bên dưới. Trường hợp 1, Công tước sẽ được phong một khu đất gần Thủ đô để quản lý. Những vùng đất này gọi là Duchy và chúng cũng tương tự như County về mặt hành chính. Trường hợp 2, Công tước hoàn toàn không có đất để trị mà họ chỉ được cấp một phần đất để sinh sống ngay trong Thủ đô. Và trường hợp cuối cùng, họ thậm chí còn không có đất để mà sống hay cai trị trong chính quốc…

3. Duchy/Dukedom (Công quốc)
Đây chính là trường hợp thứ ba đặc biệt. Để giải thích cho trường hợp này, mình xin giải thích trước khái niệm subordinate duke và sovereign duke. Subordinate duke (Công tước lệ quyền) chính là các Công tước trong hai trường hợp một và hai đã kể trên. Về mặt quản lý đất đai, họ lệ thuộc hoàn toàn hoặc phần lớn vào quyền lực Vua/Đế, không bao giờ tự ý quyết định và cũng không có khả năng quyết định. Sovereign duke (Công tước toàn quyền) thì ngược lại, là những Công tước có đủ quyền hành và khả năng để cai trị một vùng lãnh thổ mà không cần sự can thiệp của một vai vế nào đó cao hơn họ. Điều này khiến cho lãnh thổ độc lập của Công tước có thể được coi như một state riêng biệt, tiếng Việt gọi là Công quốc.

4. Principality/Princedom (Hoàng thân quốc)
Hoàng thân quốc hay Thân vương quốc là một state độc lập do một Hoàng tử hoặc Công chúa cầm quyền. Hoàng tử và Công chúa ở đây không dùng để chỉ riêng con cái của Vua hoặc Đế mà là chỉ chung cho tất cả các hoàng thân quốc thích. Hoàng thân quốc không thuộc chính quốc nhưng thường ở gần, có chủ quyền rõ ràng và không phải chịu bất kỳ một sự can thiệp nào từ Chính quốc.

Chú thích: Mình thấy trên mạng có vài chỗ dịch Principality và Duchy đều là Công quốc. Điều này có thể là do thông thường các Hoàng thân đều được sắc phong làm Công tước (nhưng không phải Công tước nào cũng là Hoàng thân), hoặc đôi khi rầm rộ hơn, Đại công tước. Thế nhưng đó không phải là một cách dịch chính xác cho lắm, và cũng không phải là một cái cớ để gộp chung hai khái niệm này với nhau.

Mình cũng xin nhấn mạnh là không phải lúc nào Hoàng thân và Công tước cũng có state riêng. Sự ra đời của Hoàng thân quốc và Công quốc thường là do trước đây Chính quốc đã xâm lược một vùng lân cận và họ đặt Hoàng thân hoặc Công tước làm vua ở đó để dễ bề cai trị.

5. Tsardom (Sa quốc)
Sa quốc là một kiểu state ở Đông Âu thời xưa. Có ba Sa quốc từng tồn tại là Nga, Bulgaria và Serbia. Sa quốc về mặt chính trị tự xưng là Đế quốc, nhưng đối với các nước Tây Âu, Sa quốc gần hơn với khái niệm Vương quốc. Đứng đầu Sa quốc là Sa hoàng (Tsar) hoặc nữ Sa hoàng (Tsarina). Con của Sa hoàng là Tsarevich (Sa hoàng tử) và Tsarevna (Sa công nương). Nếu một người trong số đó được chọn làm người nối dõi, họ được gọi là Tsesarevich (Sa thái tử) hoặc Tsesarevna (Sa thái nương). Các tước quý tộc dưới trướng theo thứ tự là Knyaz (Thường trao cho hoàng thân hoặc bằng hữu thân cận của Sa hoàng), Boyar (Cố vấn) và Voivode (Tướng).

6. Khanate (Hãn quốc)
Hãn quốc là một kiểu state ở Trung Á thời xưa, nổi bật nhất trong đó là Hãn quốc Mông Cổ. Người đứng đầu Hãn quốc là Hãn (Khan) hoặc Hậu Hãn (Khatun). Một Hãn quốc có thể ngang hàng một vùng đất bộ tộc có chủ quyền, một Thân vương quốc, một Vương quốc hoặc thậm chí là Đế quốc.

7. Sultanate (Hồi quốc)
Hồi quốc là một kiểu state ở châu Á, châu Phi và bán đảo Iberia thời xưa đặt nặng tầm quan trọng của Hồi giáo. Xét về chính trị, Hồi quốc được coi như ngang hàng với Vương quốc, nhưng trong một số trường hợp có thể ngang hàng với cả Đế quốc. Đứng đầu Hồi quốc là Hồi vương (Sultan) hoặc Nữ Hồi vương (Sultana). Dưới trướng Hồi vương là Emir (Thân vương/Tiểu vương), Wali (Thống đốc), Pasha (Tướng), … Con cái Hồi vương được gọi là Mir.

Một vị Hồi vương khi đủ mạnh mẽ có thể tự xưng là Hồi đế (Caliph) và buộc các Hồi vương khác phục tùng. Xét về quyền lực, Hồi đế ngang hàng với Giáo hoàng của Công giáo Rôma. Họ nắm trong tay toàn bộ thế giới Hồi giáo và mang ý nghĩa tôn giáo hơn nhiều so với Hồi vương. Vùng lãnh thổ rộng lớn mà họ cai trị được gọi là Hồi đế quốc (Caliphate).

Thân vương/Tiểu vương dưới trướng Hồi vương có thể được phong cho một state bên ngoài Chính quốc để thống trị, được gọi là Tiểu hồi quốc (Emirate).